ارزیابی عملکرد دانه برخی ارقام گندم با استفاده از شاخص‌های تحمل به تنش

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

Persian Gulf University

چکیده

مقدمه: تنش خشکی، یکی از مهم‌ترین عوامل محدودکننده تولید محصولات کشاورزی است. شاخص‌های کمّی متعددی برای ارزیابی تحمل گیاهان به خشکی ارائه شده است. این شاخص‌ها که عملکرد گیاه را در شرایط تنش و بدون تنش مقایسه می‌کنند، ابزاری ارزشمند برای انتخاب گیاهان مقاوم به تنش خشکی هستند. با توجه به شرایط اقلیمی منطقه دشتستان، استان بوشهر و وقوع خشکسالی‌های مکرر، این پژوهش به منظور ارزیابی ارقام گندم مقاوم به خشکی در این منطقه انجام شد.
مواد و روش‌ها: هشت رقم گندم در منطقه دشتستان استان بوشهر با استفاده از شاخص‌های تنش خشکی مطالعه شدند. آزمایش‌ در دو زمین مجاور یکدیگر، تحت دو شرایط آبیاری و اعمال تنش 50 درصد، هر کدام در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1403-1402 اجرا شدند. صفت عملکرد دانه در بوته، مطابق روش استاندارد اندازه‌گیری شد. پس از تایید نرمال بودن توزیع داده‌ها با آزمون کولموگروف-اسمیرنوف، تحلیل واریانس به کمک نرم‌افزار (9.4) SAS انجام شد. برای انجام تجزیه همبستگی، تجزیه به مؤلفه‌های اصلی و رسم نمودار پراکنش ارقام، از نرم‌افزار R استفاده شد. تحلیل بای‌پلات نیز بر اساس نتایج تجزیه به مؤلفه‌های اصلی انجام شد.
یافته‌ها: نتایجتجزیه واریانس نشان داد که وقوع تنش خشکی موجب کاهش عملکرد دانه در بوته همه ارقام شد. ارقام چمران (29/18 گرم در بوته) و مهرگان (96/17 گرم در بوته) در شرایط آبیاری کامل و کوهدشت (90/11 گرم در بوته) و آفتاب (70/8 گرم در بوته) در شرایط تنش خشکی بیشترین عملکرد را داشتند. شاخص‌های مختلف تحمل به خشکی TOL، MP، HM، STI، YI، GMP، SSI، YSI و RSI برای ارزیابی تحمل ارقام استفاده شدند. ضرائب همبستگی بین عملکرد و شاخصهای TOL،MP، GMP، HM، STI در شرایط آبیاری و بین عملکرد و TOL و SSI همبستگی منفی مشاهده شد. نمودار سه بُعدی بر اساس شاخص‌های مورد مطالعه نشان داد که ارقام کریم، دهدشت و ساورز برای کشت در منطقه دشتستان بوشهر مناسب نیستند. رقم کوهدشت در ناحیه C و مجاور ناحیه A نمودار قرار گرفت. بنابراین متحمل به تنش و در شرایط آبی نیز عملکرد مناسبی دارد. با تجزبه به عامل‌ها شاخص‌های تنش، دو مؤلفه توانستند در مجموع 80/99 درصد تغییرات را تبیین کنند. این دو مؤلفه سازگاری عملکردی به شرایط تنش و آبیاری نامگذاری شدند. نمودار بای‌پلات شاخص‌های تحمل به تنش، نشان داد که رقم کریم در مجاورت بردار SSI قرار گرفت و مجددا تایید کننده حساسیت این رقم به تنش خشکی بود. همچنین همبستگی بین عملکرد در محیط دارای تنش خشکی و شاخص HM, RSI و YI نشان می‌دهد که شاخص‌های عملکردی، هارمونیک و تنش نسبی را می‌توان برای انتخاب ارقام در شرایط تنش در نظر گرفت.
نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد که تنش خشکی عملکرد همه ارقام گندم را کاهش داد. ارقام چمران و مهرگان در شرایط کشت آبیاری و کوهدشت و آفتاب در شرایط تنش خشکی مختلف بهترین عملکرد را در مقایسه با بقیه داشتند. شاخص‌های TOL، MP، GMP، HM، STI با عملکرد در شرایط آبیاری و TOLو SSI با عملکرد در شرایط تنش همبستگی منفی داشتند. بدلیل حساسیت به تنش خشکی، ارقام کریم، دهدشت و ساورز برای کشت در دشتستان بوشهر مناسب نیستند. شاخص‌های عملکردی، هارمونیک و تنش نسبی برای انتخاب ارقام متحمل به تنش خشکی توصیه می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Evaluation of grain yield among wheat cultivars based on stress tolerance indices

نویسنده [English]

  • Hamidreza NOORYAZDAN
Persian Gulf University
چکیده [English]

Introduction: Drought stress is one of the most significant limiting factors in agricultural production. Numerous quantitative indices have been proposed to assess plant drought tolerance. These indices, which compare plant performance under both stress and non-stress conditions, are valuable tools for evaluating drought-resistant plant varieties.
Materials and methods: Eight wheat cultivars were evaluated in the Dashestan region of Bushehr Province to assess the impact of drought stress on yield using drought stress indices. The trial was conducted on two adjacent fields, utilizing two irrigation regimes and implementing a 50% drought stress. The experiment was arranged in a randomized complete block design with three replicates during the 2023-2024 growing season. The grain yield per plant was measured using the standard method. After confirming the normality of the data distribution with the Kolmogorov-Smirnov test, an analysis of variance was conducted using SAS software (version 9.4). To conduct correlation analysis, principal component analysis, and create scatter plots of the data, R software was employed. Furthermore, a biplot analysis was performed based on the results of the principal component analysis.
Results: The analysis of variance indicated that the imposition of drought stress significantly decreased the grain yield per plant across all cultivars. Under irrigated conditions, Chamran (18.29 g/plant) and Mehrgan (17.96 g/plant) demonstrated the highest grain yields. Conversely, under drought stress, Koohdasht (11.90 g/plant) and Aftab (8.70 g/plant) yielded the most significant amounts. Various drought tolerance indices, including TOL, MP, HM, STI, YI, GMP, SSI, YSI, and RSI, were utilized to evaluate the drought tolerance of the cultivars. Correlation analysis revealed a negative relationship between grain yield and the indices TOL, MP, GMP, HM, and STI under well-watered conditions. Furthermore, a negative correlation was also observed between yield and both TOL and SSI. The 3D plot analysis utilizing the studied indices indicated that the cultivars Karim, Dehdasht, and Savarez are not well-suited for cultivation in the Dashtestan region of Bushehr. The Koohdasht cultivar was situated in Region C, adjacent to Region A, as illustrated in the diagram. This positioning suggests that it can endure stress while also thriving under irrigated conditions. Factor analysis of the stress indices revealed the identification of two components that collectively accounted for 99.8% of the total variation. These components were designated as 'yield adaptation to stress' and 'yield adaptation to irrigation'. The biplot of drought tolerance indices indicated that the Karim cultivar was situated in close proximity to the SSI vector, further confirming the cultivar's sensitivity to drought stress. Additionally, the correlation between yield under drought stress and the harmonic mean (HM), relative stress index (RSI), and yield index (YI) suggests that these indices can be considered for cultivar selection in stress conditions.
Conclusion: The results indicated that drought stress significantly reduced grain yield across all wheat cultivars. Chamran and Mehrgan cultivars exhibited the highest yields under well-watered conditions, whereas Koohdasht and Aftab cultivars demonstrated superior performance under various levels of drought stress compared to other cultivars. There was a negative correlation between grain yield and the indices TOL, MP, GMP, HM, and STI under well-watered conditions. Furthermore, a negative correlation was also observed between yield and both TOL and SSI under stress conditions. Due to their sensitivity to drought stress, the cultivars Karim, Dehdasht, and Savarez are unsuitable for cultivation in the Dashtestan region of Bushehr. Performance, harmonic, and relative stress indices are recommended for the selection of drought-tolerant cultivars.

کلیدواژه‌ها [English]

  • biplot
  • drought stress
  • drought tolerance indices
  • wheat